ทุพฺภิกฺขกถา

[16] สุสสฺสกาเลปีติ สมฺปนฺนสสฺสกาเลปิฯ อติสมคฺเฆปีติ อติสเยน อปฺปคฺเฆปิ, ยทา กิญฺจิเทว ทตฺวา พหุํ ปุพฺพณฺณาปรณฺณํ คณฺหนฺติ, ตาทิเส กาเลปีติ อตฺโถฯ สาลิอาทิ ธญฺญํ ปุพฺพณฺณํ, มุคฺคมาสาทิ อปรณฺณํฯ ทฺวิธา ปวตฺตํ อีหิตํ เอตฺถาติ ทฺวีหิติกาติ มชฺฌปทโลปีพาหิรตฺถสมาโสยมีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทฺวิธา ปวตฺตอีหิติกา’’ติฯ อีหนํ อีหิตนฺติ อีหิตสทฺโทยํ ภาวสาธโนติ อาห ‘‘อีหิตํ นาม อิริยา’’ติฯ ตตฺถ อิริยาติ กิริยาฯ กสฺส ปเนสา กิริยาติ อาห ‘‘จิตฺตอิริยา’’ติ, จิตฺตกิริยา จิตฺตปฺปโยโคติ อตฺโถฯ เตเนวาห ‘‘จิตฺตอีหา’’ติฯ กถํ ปเนตฺถ อีหิตสฺส ทฺวิธา ปวตฺตีติ อาห ‘‘ลจฺฉาม นุ โข’’ติอาทิฯ ตตฺถ ลจฺฉาม นุ โขติ อิทํ ทุคฺคตานํ วเสน วุตฺตํฯ ชีวิตุํ วา สกฺขิสฺสาม นุ โข, โนติ อิทํ ปน อิสฺสรานํ วเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ภิกฺขมานาติ ยาจมานาฯ ‘‘ทุหิติกา’’ติปิ ปาโฐฯ ตตฺถาปิ วุตฺตนเยเนวตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ทฺวิ-สทฺทสฺส หิ ทุ-สทฺทาเทเสนายํ นิทฺเทโส โหติฯ ทุกฺขํ วา อีหิตํ เอตฺถ น สกฺกา โกจิ ปโยโค สุเขน กาตุนฺติ ทุหิติกา, ทุกฺกรชีวิตปฺปโยคาติ อตฺโถฯ

ทุ-สทฺเท วา อุการสฺส วการํ กตฺวา ทฺวีหิติกาติ อยํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘อถ วา’’ติอาทิฯ พฺยาธิ โรโคติ เอตานิ ‘‘อาตุรตา’’ติ อิมสฺส เววจนานิฯ เตน เสตฏฺฏิกา นาม เอกา โรคชาตีติ ทสฺเสติฯ โส ปน โรโค ปาณกโทเสน สมฺภวติฯ เอโก กิร ปาณโก นาฬมชฺฌคตํ คณฺฐิํ วิชฺฌติ, เยน วิทฺธตฺตา นิกฺขนฺตมฺปิ สาลิสีสํ ขีรํ คเหตุํ น สกฺโกติฯ เตนาห ‘‘ปจฺฉินฺนขีร’’นฺติอาทิฯ

วุตฺตสสฺสนฺติ วปิตสสฺสํฯ ตตฺถาติ เวรญฺชายํฯ สลากามตฺตํ วุตฺตํ เอตฺถาติ สลากาวุตฺตา, ปุริมปเท อุตฺตรปทโลเปนายํ นิทฺเทโสฯ เตนาห ‘‘สลากา เอว สมฺปชฺชตี’’ติฯ ยํ ตตฺถ วุตฺตํ วาปิตํ, ตํ สลากามตฺตเมว อโหสิ, ผลํ น ชายตีติ อตฺโถฯ สมฺปชฺชตีติ จ อิมินา ‘‘สลากาวุตฺตา’’ติ เอตฺถายํ วุตฺตสทฺโท นิปฺผตฺติอตฺโถติ ทสฺเสติฯ สลากายาติ เวฬุวิลีวตาลปณฺณาทีหิ กตสลากายฯ ธญฺญวิกฺกยกานํ สนฺติกนฺติ ธญฺญํ วิกฺกิณนฺตีติ ธญฺญวิกฺกยกา, เตสํ สมีปนฺติ อตฺโถฯ กยเกสูติ ธญฺญคณฺหนเกสุฯ กิณิตฺวาติ คเหตฺวาฯ

ธญฺญกรณฏฺฐาเนติ โกฏฺฐาคารสฺส สมีปฏฺฐาเน, ธญฺญมินนฏฺฐาเนติ วุตฺตํ โหติ ฯ วณฺณชฺฌกฺขนฺติ กหาปณปริกฺขกํฯ นสุกรา อุญฺเฉน ปคฺคเหน ยาเปตุนฺติ ปคฺคยฺหตีติ ปคฺคโห, ปตฺโตฯ เตน ปคฺคเหน ปตฺเตนาติ อตฺโถ, ปตฺตํ คเหตฺวา ภิกฺขาจริยาย ยาเปตุํ น สกฺกาติ วุตฺตํ โหติฯ เตเนวาห ‘‘ปคฺคเหน โย อุญฺโฉ’’ติอาทิฯ นสุกราติ สุกรภาโว เอตฺถ นตฺถีติ นสุกราฯ ปิณฺฑาย จริตฺวาติ ปิณฺฑาย จรณเหตุฯ เหตุอตฺเถปิ หิ ตฺวาสทฺทเมเก อิจฺฉนฺติฯ

อุตฺตราปถโต อาคตา, อุตฺตราปโถ วา นิวาโส เอเตสนฺติ อุตฺตราปถกาติ วตฺตพฺเพ นิรุตฺตินเยน ‘‘อุตฺตราหกา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘อุตฺตราปถวาสิกา’’ติอาทิฯ ‘‘อุตฺตราปถกา’’อิจฺเจว วา ปาฬิปาโฐ เวทิตพฺโพฯ เกจิ ปน ‘‘อุตฺตรํ วิสิฏฺฐํ ภณฺฑํ อาหรนฺตีติ อุตฺตราหกา, อุตฺตรํ วา อธิกํ อคฺฆํ เนนฺตีติ อุตฺตราหกา’’ติอาทินา อญฺเญน ปกาเรน อตฺถํ วณฺณยนฺติฯ อสฺสานํ อุฏฺฐานฏฺฐาเนติ อสฺสานํ อากรฏฺฐาเนฯ เวรญฺชนฺติ เวรญฺชายํฯ ภุมฺมตฺเถ เหตํ อุปโยควจนํฯ มนฺทิรนฺติ อสฺสสาลํฯ อสฺสมณฺฑลิกาโยติ ปญฺญายิํสูติ ปริมณฺฑลากาเรน กตตฺตา อสฺสมณฺฑลิกาโยติ ปากฏา อเหสุํฯ เอวํ กตานญฺจ อสฺสสาลานํ พหุตฺตา พหุวจนนิทฺเทโส กโตฯ ทสนฺนํ ทสนฺนํ อสฺสานํ วสโนกาโส เอเกกา อสฺสมณฺฑลิกาติปิ วทนฺติฯ อทฺธานกฺขมา น โหนฺตีติ ทีฆกาลํ ปวตฺเตตุํ ขมา น โหนฺติ, น จิรกาลปฺปวตฺติโนติ วุตฺตํ โหติฯ

คงฺคาย ทกฺขิณา ทิสา อปฺปติรูปเทโส, อุตฺตรา ทิสา ปติรูปเทโสติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘น หิ เต’’ติอาทิฯ คงฺคาย ทกฺขิณตีรชาตา ทกฺขิณาปถมนุสฺสาฯ ‘‘อมฺหากํ พุทฺโธ’’ติ เอวํ พุทฺธํ มมายนฺตีติ พุทฺธมามกาฯ เอวํ เสเสสุปิฯ ปฏิยาเทตุนฺติ สมฺปาเทตุํฯ นิจฺจภตฺตสงฺเขเปนาติ นิจฺจภตฺตากาเรนฯ ปุพฺพณฺหสมยนฺติ อิทํ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘ปุพฺพณฺหสมเยติ อตฺโถ’’ติฯ อจฺจนฺตสํโยเค วา อิทํ อุปโยควจนนฺติ ทสฺเสตุํ ยถา อจฺจนฺตสํโยคตฺโถ สมฺภวติ, ตถา อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปุพฺพณฺเห วา สมย’’นฺติอาทิฯ เอวนฺติ เอวํ ปจฺฉา วุตฺตนเยน อตฺเถ วุจฺจมาเนฯ นนุ จ วิหาเร นิสีทนฺตาปิ อนฺตรวาสกํ นิวาเสตฺวาว นิสีทนฺติ, ตสฺมา ‘‘นิวาเสตฺวา’’ติ อิทํ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘วิหารนิวาสนปริวตฺตนวเสนา’’ติอาทิฯ

วิหารนิวาสนปริวตฺตนญฺจ วิหาเร นิสินฺนกาเล นิวตฺถมฺปิ ปุน คามปฺปเวสนสมเย จาเลตฺวา อิโต จิโต จ สณฺฐเปตฺวา สกฺกจฺจํ นิวาสนเมวาติ เวทิตพฺพํฯ เตเนวาห ‘‘น หิ เต ตโต ปุพฺเพ อนิวตฺถา อเหสุ’’นฺติฯ ปตฺตจีวรมาทายาติ ปตฺตญฺจ จีวรญฺจ คเหตฺวาฯ คหณญฺเจตฺถ น เกวลํ หตฺเถเนว, อถ โข เยน เกนจิ อากาเรน ธารณเมวาติ ทสฺเสนฺโต ยถาสมฺภวมตฺถโยชนํ กโรติ ‘‘ปตฺตํ หตฺเถหี’’ติอาทินาฯ

คตคตฏฺฐาเนติ อสฺสมณฺฑลิกาสุ สมฺปตฺตสมฺปตฺตฏฺฐาเนฯ อุทุกฺขเล โกฏฺเฏตฺวา โกฏฺเฏตฺวา ปริภุญฺชนฺตีติ เอตฺถ กสฺมา ปน เต ภิกฺขู สยเมว เอวํ กตฺวา ปริภุญฺชนฺติ, กิเมวํ ลทฺธํ กปฺปิยการเกหิ ยาคุํ วา ภตฺตํ วา ปจาเปตฺวา สยํ วา ปจิตฺวา ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏตีติ อาห ‘‘เถรานํ โกจิ กปฺปิยการโก นตฺถี’’ติอาทิฯ กปฺปิยากปฺปิยภาวํ อนเปกฺขิตฺวา ภิกฺขูนํ เอวํ กาตุํ สารุปฺปํ น โหตีติ วตฺวา ปุน อกปฺปิยภาวมฺปิ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น จ วฏฺฏตี’’ติฯ ภาชนาทิปริหรณวเสน พหุภณฺฑิกตาย อภาวโต วุตฺตํ ‘‘สลฺลหุกวุตฺติตา’’ติฯ สกํ สกํ ปฏิวีสนฺติ อตฺตโน อตฺตโน โกฏฺฐาสํฯ อปฺโปสฺสุกฺกาติ สมณธมฺมโต อญฺญตฺถ นิรุสฺสาหาฯ ตทุปิยนฺติ ตทนุรูปํฯ ปิสตีติ จุณฺเณติฯ ปุญฺญญาณวิเสเสหิ กตฺตพฺพกมฺมสฺส มนาปตา โหตีติ อาห ‘‘ปุญฺญวตา’’ติอาทิฯ นนฺติ นํ ปตฺถปุลกํฯ ‘‘น ตโต ปฏฺฐายา’’ติ วจนโต ตโต ปุพฺเพ ภควโต ปิณฺฑาย จรณมฺปิ ทสฺสิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

ลทฺธาติ ลภิตฺวาฯ ‘‘ลทฺโธ’’ติ วา ปาโฐ, อุปฏฺฐากฏฺฐานํ เนว ลทฺโธติ อตฺโถฯ กทา ปน เถโร อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ลทฺโธติ? วุจฺจเต (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.11; อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.219-223) – เอกทา กิร ภควา นาคสมาลตฺเถเรน สทฺธิํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน ทฺเวธาปถํ ปตฺโตฯ เถโร มคฺคา อุกฺกมฺม ‘‘ภควา อหํ อิมินา มคฺเคน คจฺฉามี’’ติ อาหฯ อถ นํ ภควา ‘‘เอหิ ภิกฺขุ, อิมินา คจฺฉามา’’ติ อาหฯ โส ‘‘หนฺท ภควา ตุมฺหากํ ปตฺตจีวรํ คณฺหถ, อหํ อิมินา คจฺฉามี’’ติ วตฺวา ปตฺตจีวรํ ฉมายํ ฐเปตุํ อารทฺโธฯ อถ ภควา ‘‘อาหร ภิกฺขู’’ติ วตฺวา ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา คโตฯ ตสฺสปิ ภิกฺขุโน อิตเรน มคฺเคน คจฺฉโต โจรา ปตฺตจีวรญฺเจว หริํสุ, สีสญฺจ ภินฺทิํสุฯ โส ‘‘ภควา ทานิ เม ปฏิสรณํ, น อญฺโญ’’ติ จินฺเตตฺวา โลหิเตน คฬนฺเตน ภควโต สนฺติกํ อาคมิฯ ‘‘กิมิทํ ภิกฺขู’’ติ จ วุตฺเต ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ

อถ นํ ภควา ‘‘มา จินฺตยิ ภิกฺขุ, เอตํ การณํเยว เต นิวารยิมฺหา’’ติ วตฺวา สมสฺสาเสสิฯ

เอกทา ปน ภควา เมฆิยตฺเถเรน สทฺธิํ ปาจีนวํสมิคทาเย ชนฺตุคามํ อคมาสิฯ ตตฺราปิ เมฆิโย ชนฺตุคาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา นทีตีเร ปาสาทิกํ อมฺพวนํ ทิสฺวา ‘‘ภควา ตุมฺหากํ ปตฺตจีวรํ คณฺหถ, อหํ เอตสฺมิํ อมฺพวเน สมณธมฺมํ กโรมี’’ติ วตฺวา ภควตา ติกฺขตฺตุํ นิวาริยมาโนปิ คนฺตฺวา อกุสลวิตกฺเกหิ อนฺวาสตฺโต ปจฺจาคนฺตฺวา ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ ตมฺปิ ภควา ‘‘อิทเมว เต การณํ สลฺลกฺขยิตฺวา นิวารยิมฺหา’’ติ วตฺวา อนุปุพฺเพน สาวตฺถิํ อคมาสิฯ ตตฺถ คนฺธกุฏิปริเวเณ ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขเว, อิทานิมฺหิ มหลฺลโก, เอกจฺเจ ภิกฺขู ‘อิมินา มคฺเคน คจฺฉามา’ติ วุตฺเต อญฺเญน คจฺฉนฺติ, เอกจฺเจ มยฺหํ ปตฺตจีวรํ ภูมิยํ นิกฺขิปนฺติ, มยฺหํ นิพทฺธุปฏฺฐากํ ภิกฺขุํ ชานาถา’’ติฯ ภิกฺขูนํ ธมฺมสํเวโค อุทปาทิฯ อถายสฺมา สาริปุตฺโต อุฏฺฐาย ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ‘‘อหํ, ภนฺเต, ตุมฺเหเยว ปตฺถยมาโน สตสหสฺสกปฺปาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ ปารมิโย ปูเรสิํ, นนุ มาทิโส มหาปญฺโญ อุปฏฺฐาโก นาม วฏฺฏติ, อหํ อุปฏฺฐหิสฺสามี’’ติ อาหฯ ตํ ภควา ‘‘อลํ, สาริปุตฺต, ยสฺสํ ทิสายํ ตฺวํ วิหรสิ, อสุญฺญาเยว สา ทิสา, ตว โอวาโท พุทฺธานํ โอวาทสทิโส, น เม ตยา อุปฏฺฐากกิจฺจํ อตฺถี’’ติ ปฏิกฺขิปิฯ เอเตเนวุปาเยน มหาโมคฺคลฺลานํ อาทิํ กตฺวา อสีติมหาสาวกา อุฏฺฐหิํสุฯ สพฺเพ ภควา ปฏิกฺขิปิฯ

อานนฺทตฺเถโร ปน ตุณฺหีเยว นิสีทิฯ อถ นํ ภิกฺขู อาหํสุ ‘‘อาวุโส, ภิกฺขุสงฺโฆ อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ยาจติ, ตฺวมฺปิ ยาจาหี’’ติฯ ยาจิตฺวา ลทฺธฏฺฐานํ นาม อาวุโส กีทิสํ โหติ, กิํ มํ สตฺถา น ปสฺสติ, สเจ โรเจสฺสติ, ‘‘อานนฺโท มํ อุปฏฺฐาตู’’ติ วกฺขตีติฯ อถ ภควา ‘‘น, ภิกฺขเว, อานนฺโท อญฺเญน อุสฺสาเหตพฺโพ, สยเมว ชานิตฺวา มํ อุปฏฺฐหิสฺสตี’’ติ อาหฯ ตโต ภิกฺขู ‘‘อุฏฺเฐหิ อาวุโส อานนฺท, อุฏฺเฐหิ, อาวุโส อานนฺท, ทสพลํ อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ยาจาหี’’ติ อาหํสุฯ เถโร อุฏฺฐหิตฺวา จตฺตาโร ปฏิกฺเขเป จ จตสฺโส จ อายาจนาติ อฏฺฐ วเร ยาจิฯ

จตฺตาโร ปฏิกฺเขปา นาม ‘‘สเจ เม, ภนฺเต ภควา, อตฺตนา ลทฺธํ ปณีตํ จีวรํ น ทสฺสติ , ปิณฺฑปาตํ น ทสฺสติ, เอกคนฺธกุฏิยํ วสิตุํ น ทสฺสติ, นิมนฺตนํ คเหตฺวา น คมิสฺสติ, เอวาหํ ภควนฺตํ อุปฏฺฐหิสฺสามี’’ติ วตฺวา ‘‘กํ ปเนตฺถ, อานนฺท, อาทีนวํ อทฺทสา’’ติ วุตฺเต อาห ‘‘สจาหํ, ภนฺเต, อิมานิ วตฺถูนิ ลภิสฺสามิ, ภวิสฺสนฺติ วตฺตาโร ‘อานนฺโท ทสพเลน ลทฺธํ ปณีตํ จีวรํ ปริภุญฺชติ, ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชติ, เอกคนฺธกุฏิยํ วสติ, เอกนิมนฺตนํ คจฺฉติ, เอตํ ลาภํ ลภนฺโต ตถาคตํ อุปฏฺฐาติ, โก เอวํ อุปฏฺฐหโต ภาโร’’’ติฯ อิเม จตฺตาโร ปฏิกฺเขเป ยาจิฯ

จตสฺโส อายาจนา นาม ‘‘สเจ, ภนฺเต ภควา, มยา คหิตํ นิมนฺตนํ คมิสฺสติ, สจาหํ ติโรรฏฺฐา ติโรชนปทา ภควนฺตํ ทฏฺฐุํ อาคตปริสํ อาคตกฺขเณ เอว ภควนฺตํ ทสฺเสตุํ ลจฺฉามิ, ยทา เม กงฺขา อุปฺปชฺชติ, ตสฺมิํเยว ขเณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตุํ ลจฺฉามิ, ตถา ยํ ภควา มยฺหํ ปรมฺมุขํ ธมฺมํ เทเสติ, ตํ อาคนฺตฺวา มยฺหํ กเถสฺสติ, เอวาหํ ภควนฺตํ อุปฏฺฐหิสฺสามี’’ติ วตฺวา ‘‘กํ ปเนตฺถ, อานนฺท, อานิสํสํ ปสฺสสี’’ติ วุตฺเต อาห ‘‘อิธ, ภนฺเต, สทฺธา กุลปุตฺตา ภควโต โอกาสํ อลภนฺตา มํ เอวํ วทนฺติ ‘สฺเวว, ภนฺเต อานนฺท, ภควตา สทฺธิํ อมฺหากํ ฆเร ภิกฺขํ คณฺเหยฺยาถา’ติฯ สเจ ภควา ตตฺถ น คมิสฺสติ, อิจฺฉิตกฺขเณเยว ปริสํ ทสฺเสตุํ กงฺขญฺจ วิโนเทตุํ โอกาสํ น ลจฺฉามิ, ภวิสฺสนฺติ วตฺตาโร ‘กิํ อานนฺโท ทสพลํ อุปฏฺฐาติ, เอตฺตกมฺปิสฺส อนุคฺคหํ ภควา น กโรตี’ติฯ ภควโต จ ปรมฺมุขา มํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ ‘อยํ, อาวุโส อานนฺท, คาถา อิทํ สุตฺตํ อิทํ ชาตกํ กตฺถ เทสิต’นฺติฯ สจาหํ ตํ น สมฺปายิสฺสามิ, ภวิสฺสนฺติ วตฺตาโร ‘เอตฺตกมฺปิ, อาวุโส, น ชานาสิ, กสฺมา ตฺวํ ฉายา วิย ภควนฺตํ น วิชหนฺโต ทีฆรตฺตํ จิรํ วิจรี’ติฯ เตนาหํ ปรมฺมุขา เทสิตสฺสปิ ธมฺมสฺส ปุน กถนํ อิจฺฉามี’’ติฯ อิมา จตสฺโส อายาจนา ยาจิฯ ภควาปิสฺส อทาสิฯ เอวํ อิเม อฏฺฐ วเร คเหตฺวา นิพทฺธุปฏฺฐาโก อโหสิฯ

ตสฺเสว ฐานนฺตรสฺส อตฺถาย กปฺปสตสหสฺสํ ปูริตานํ ปารมีนํ ผลํ ปาปุณิ, ปาปุณิตฺวา จ อุปฏฺฐากานํ อคฺโค หุตฺวา ภควนฺตํ อุปฏฺฐหิฯ

เถโร หิ อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ลทฺธกาลโต ปฏฺฐาย ภควนฺตํ ทุวิเธน อุทเกน ติวิเธน ทนฺตกฏฺเฐน ปาทปริกมฺเมน ปิฏฺฐิปริกมฺเมน คนฺธกุฏิปริเวณสมฺมชฺชเนนาติ เอวมาทีหิ กิจฺเจหิ อุปฏฺฐหนฺโต ‘‘อิมาย นาม เวลาย สตฺถุ อิทํ นาม ลทฺธุํ วฏฺฏติ, อิทํ นาม กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา ตํ ตํ นิปฺผาเทนฺโต มหติํ ทณฺฑทีปิกํ คเหตฺวา เอกรตฺติํ คนฺธกุฏิปริเวณํ นว วาเร อนุปริยายติฯ เอวญฺหิสฺส อโหสิ ‘‘สเจ เม ถินมิทฺธํ โอกฺกเมยฺย, ภควติ ปกฺโกสนฺเต ปฏิวจนํ ทาตุํ นาหํ สกฺกุเณยฺย’’นฺติฯ ตสฺมา สพฺพรตฺติํ ทณฺฑทีปิกํ หตฺเถน น มุญฺจติ, เอวเมตสฺส นิพทฺธุปฏฺฐากฏฺฐานสฺส อลทฺธภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘โน จ โข อุปฏฺฐากฏฺฐานํ ลทฺธา’’ติฯ นิพทฺธุปฏฺฐาโก นาม นตฺถีติ นิยตุปฏฺฐาโก นาม นตฺถิฯ อนิยตุปฏฺฐากา ปน ภควโต ปฐมโพธิยํ พหู อเหสุํ, เต ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กทาจิ นาคสมาลตฺเถโร’’ติอาทิฯ ญาติ จ โส ปสตฺถตมคุณโยคโต เสฏฺโฐ จาติ ญาติเสฏฺโฐฯ เอวรูเปสุ ฐาเนสุ อยเมว ปติรูโปติ อาปทาสุ อามิสสฺส อภิสงฺขริตฺวา ทานํ นาม ญาตเกเนว กาตุํ ยุตฺตตรนฺติ อธิปฺปาโยฯ

มาราวฏฺฏนายาติ มาเรน กตจิตฺตาวฏฺฏนาย, มารานุภาเวน สญฺชาตจิตฺตสมฺโมเหนาติ วุตฺตํ โหติฯ เตเนวาห ‘‘อาวฏฺเฏตฺวา โมเหตฺวา’’ติอาทิฯ ติฏฺฐนฺตุ…เป.… ตมฺปิ มาโร อาวฏฺเฏยฺยาติ ผุสฺสสฺส ภควโต กาเล กตุปจิตสฺส อกุสลกมฺมสฺส ตทา ลทฺโธกาสวเสน อุปฏฺฐิตตฺตาฯ วุตฺตญฺเหตํ อปทาเน –

‘‘ผุสฺสสฺสาหํ ปาวจเน, สาวเก ปริภาสยิํ;

ยวํ ขาทถ ภุญฺชถ, มา จ ภุญฺชถ สาลโยฯ

‘‘เตน กมฺมวิปาเกน, เตมาสํ ขาทิตํ ยวํ;

นิมนฺติโต พฺราหฺมเณน, เวรญฺชายํ วสิํ ตทา’’ติฯ (อป. เถร 1.39.88-89);

ปริยุฏฺฐิตจิตฺโตติ ปริโยนทฺธจิตฺโต, อภิภูตจิตฺโตติ อตฺโถฯ อาวฏฺฏิตปริโยสาเน อาคมิํสูติ มาเรน อาวฏฺเฏตฺวา คเต ปจฺฉา อาคมิํสุฯ อวิสหตายาติ อสกฺกุเณยฺยตายฯ อภิหฏภิกฺขายาติ ปจิตฺวา อภิหริยมานภิกฺขายฯ นิพทฺธทานสฺสาติ ‘‘เอตฺตกํ กาลํ ภควโต ทสฺสามา’’ติ นิจฺจภตฺตวเสน ปริจฺฉินฺทิตฺวา ฐปิตทานสฺสฯ อปฺปิตวตฺถสฺสาติ ‘‘อิทํ พุทฺธสฺส จตุปจฺจยปริโภคตฺถ’’นฺติ วิหารํ เนตฺวา ทินฺนวตฺถุโนฯ น วิสหตีติ น สกฺโกติฯ

อภิหฏภิกฺขาสงฺเขเปนาติ อภิหฏภิกฺขานีหาเรน ฯ พฺยามปฺปภายาติ สมนฺตโต พฺยามมตฺตาย ปภายฯ เอตฺถ จ อนุพฺยญฺชนานํ พฺยามปฺปภาย จ นิปฺปภากรณํ อนฺตราโยติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตเนวาห ‘‘จนฺทิมสูริยเทวพฺรหฺมานมฺปิ หี’’ติอาทิฯ อนุพฺยญฺชนานํ พฺยามปฺปภาย เอกาพทฺธตฺตา วุตฺตํ ‘‘อนุพฺยญฺชนพฺยามปฺปภาปฺปเทสํ ปตฺวา’’ติฯ สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส อนฺตราโย นาม เญยฺยธมฺเมสุ อาวรณํฯ

อสฺโสสิ โข ภควา อุทุกฺขลสทฺทนฺติ กิํ สยเมว อุปฺปนฺนํ อุทุกฺขลสทฺทํ อสฺโสสีติ เจติ อาห ‘‘ปตฺถปตฺถปุลกํ โกฏฺเฏนฺตาน’’นฺติอาทิฯ อตฺถสญฺหิตนฺติ ปโยชนสาธกํฯ อนตฺถสญฺหิเตติ อนตฺถนิสฺสิเต วจเนฯ ฆาตาเปกฺขํ ภุมฺมวจนํฯ ยสฺมิญฺจ เยน ฆาโต นิปฺผาทียติ, ตสฺเสว เตน ฆาโต กโต นาม โหตีติ อาห ‘‘มคฺเคเนว ตาทิสสฺส วจนสฺส ฆาโต สมุจฺเฉโทติ วุตฺตํ โหตี’’ติฯ สามิอตฺเถ วา ภุมฺมวจนนฺติ มญฺญมาโน เอวมาหาติ ทฏฺฐพฺพํฯ วจนสฺส จ สมุคฺฆาโต ตมฺมูลกิเลสานํ สมุคฺฆาเตนาติ เวทิตพฺพํฯ

อากโรติ อตฺตโน อนุรูปตาย สมริยาทํ สปริจฺเฉทํ ผลํ นิปฺผตฺเตตีติ อากาโร การณนฺติ อาห ‘‘อากาเรหีติ การเณหี’’ติฯ อฏฺฐุปฺปตฺติยุตฺตนฺติ ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุํ นิสฺสาย ปวตฺตํฯ ตาย ปุจฺฉาย วีติกฺกมํ ปากฏํ กตฺวาติ ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขู’’ติอาทิปุจฺฉาย เตน ภิกฺขุนา กตวีติกฺกมํ ปกาเสตฺวา, วีติกฺกมปฺปกาสนญฺจ กิมตฺถมิทํ สิกฺขาปทํ ปญฺญเปตีติ อนุชานนตฺถํฯ

นตฺถิ กิญฺจิ วตฺตพฺพนฺติ ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา น กิญฺจิ เอตฺถ อปุพฺพํ วตฺตพฺพมตฺถีติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘ปุพฺเพ วุตฺตเมว หี’’ติอาทิฯ สาธุ สาธูติ อิทํ ปสํสายํ อาเมฑิตวจนนฺติ อาห ‘‘อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ สมฺปหํเสนฺโต’’ติฯ ทฺวีสุ อากาเรสูติ ธมฺมเทสนสิกฺขาปทปญฺญตฺติสงฺขาเตสุ ทฺวีสุ การเณสุฯ เอกํ คเหตฺวาติ ธมฺมํ วา เทเสสฺสามาติ เอวํ วุตฺตการณํ คเหตฺวาฯ เอวํทุพฺภิกฺเขติ เอวํ ทุกฺเขน ลภิตพฺพา ภิกฺขา เอตฺถาติ เอวํทุพฺภิกฺเข กาเล, เทเส วาฯ ทุลฺลภปิณฺเฑติ เอตสฺเสว อตฺถทีปนํฯ ภาชนาทิปริหรณวเสน พหุภณฺฑิกตาย อภาวโต วุตฺตํ ‘‘อิมาย สลฺลหุกวุตฺติตายา’’ติฯ เอตฺตกเมว อลํ ยาเปตุนฺติ อุตฺตริ ปตฺถนาภาวโต ปน ‘‘อิมินา จ สลฺเลเขนา’’ติ วุตฺตํฯ ทุพฺภิกฺขํ วิชิตนฺติ เอตฺถ หิ ภิกฺขานํ อภาโว ทุพฺภิกฺขํ ‘‘นิมฺมกฺขิก’’นฺติอาทีสุ วิยฯ

ภิกฺขาภาโวเยว หิ ตํนิมิตฺตจิตฺตวิฆาตานํ อภาวโต ภิกฺขูหิ วิชิโต วเส วตฺติโตฯ โลโภ วิชิโตติ อามิสเหตุ รตฺติจฺเฉทวสฺสจฺเฉทสมุฏฺฐาปโก โลลุปฺปาโทปิ เตสํ นาโหสีติ อามิสโลลตาสงฺขาโต โลโภ วิชิโตฯ อิจฺฉาจาโร วิชิโตติ ‘‘อามิสเหตุ อญฺญมญฺญสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปฺปกาสนวเสน คุณวณิชฺชํ กตฺวา ชีวิกํ กปฺเปสฺสามา’’ติ เอวํ ปวตฺตอิจฺฉาจารสฺส อภาวโต ยถาวุตฺโต อิจฺฉาจาโร วิชิโตฯ จิตฺตุปฺปาทมตฺตสฺสปิ อนุปฺปนฺนภาวํ สนฺธาย ‘‘จินฺตา วา’’ติ วุตฺตํฯ ปุนปฺปุนานุโสจนวเสน ปน จิตฺตปีฬาปิ นาโหสีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘วิฆาโต วา’’ติ วุตฺตํฯ

รตฺติจฺเฉโท วาติ สตฺตาหกรณียวเสน คนฺตฺวา พหิ อรุณุฏฺฐาปนวเสน รตฺติจฺเฉโท วา น กโต สตฺตาหกิจฺจวเสนปิ กตฺถจิ อคตตฺตาฯ สตฺตาหกิจฺจวเสน วิปฺปวาสญฺหิ สนฺธาย รตฺติจฺเฉโทติ อฏฺฐกถาโวหาโร, ตโตเยว จ วสฺสูปนายิกกฺขนฺธกวณฺณนายํ (มหาว. อฏฺฐ. 199) ‘‘อยํ ปเนตฺถ ปาฬิมุตฺตกรตฺติจฺเฉทวินิจฺฉโย’’ติ วตฺวา ‘‘ธมฺมสฺสวนตฺถาย อนิมนฺติเตน คนฺตุํ น วฏฺฏตี’’ติอาทินา สตฺตาหกรณียเมว วิภตฺตํฯ มหาอฏฺฐกถายมฺปิ วุตฺตํ ‘‘สตฺตาหกิจฺเจน คนฺตฺวา เอกภิกฺขุนาปิ รตฺติจฺเฉโท วา น กโต’’ติฯ เอวญฺจ กตฺวา รตฺติจฺเฉโท นาม สตฺตาหกรณียวเสน โหติ, น อญฺญถาติ รตฺติจฺเฉทลกฺขณญฺจ กถิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอตฺถ จ ปจฺจยเวกลฺลสงฺขาเต วสฺสจฺเฉทการเณ สติ รตฺติจฺเฉทสฺสปิ วุตฺตตฺตา ยตฺถ วสฺสจฺเฉทการณํ ลพฺภติ, ตตฺถ สตฺตาหกิจฺเจน คนฺตุมฺปิ วฏฺฏตีติ สิทฺธนฺติ จูฬคณฺฐิปเท มชฺฌิมคณฺฐิปเท จ วุตฺตํ, ตํ สุวุตฺตํ วสฺสูปนายิกกฺขนฺธเก วสฺสจฺเฉทาธิกาเร –

‘‘เตน โข ปน สมเยน อญฺญตรสฺมิํ อาวาเส วสฺสูปคตานํ ภิกฺขูนํ คาโม โจเรหิ วุฏฺฐาสิฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เยน คาโม เตน คนฺตุ’’นฺติ (มหาว. 201) –

เอตฺถ ‘‘สเจ คาโม อวิทูรคโต โหติ, ตตฺถ ปิณฺฑาย จริตฺวา วิหารเมว อาคนฺตฺวา วสิตพฺพํฯ สเจ ทูรคโต, สตฺตาหวาเรน อรุโณ อุฏฺฐาเปตพฺโพฯ น สกฺกา เจ โหติ, ตตฺเถว สภาคฏฺฐาเน วสิตพฺพ’’นฺติ (มหาว. อฏฺฐ. 201) อิมินา อฏฺฐกถาวจเนนปิ สํสนฺทนโตฯ

ตถา หิ คาเม วุฏฺฐิเต ภิกฺขาย อภาวโต วสฺสจฺเฉเทปิ อนาปตฺติํ วทนฺเตน ภควตา ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เยน คาโม เตน คนฺตุ’’นฺติ (มหาว. 201) วุตฺตตฺตา ภิกฺขาย อภาโว วสฺสจฺเฉทการณํฯ ตตฺถ ‘‘สเจ ทูรคโต, สตฺตาหวาเรน อรุโณ อุฏฺฐาเปตพฺโพ’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. 201) อิทํ อฏฺฐกถาวจนํ วสฺสจฺเฉทการเณ สติ สตฺตาหกิจฺเจน คนฺตุมฺปิ วฏฺฏตีติ อิมมตฺถํ สาเธติฯ

ยํ ปน วุตฺตํ เกนจิ –

‘‘รตฺติจฺเฉโทติ สตฺตาหกิจฺจํ สนฺธาย วุตฺโต, สตฺตาหกรณีเยน คนฺตฺวา รตฺติจฺเฉโท วา วสฺสจฺเฉโท วา เอกภิกฺขุนาปิ น กโตติ วุตฺตํ กิร มหาอฏฺฐกถายํ, ตสฺมา วสฺสจฺเฉทสฺส การเณ สติ สตฺตาหกิจฺจํ กาตุํ วฏฺฏตีติ เอเกฯ วินยธรา ปน น อิจฺฉนฺติ, ตสฺมา อฏฺฐกถาธิปฺปาโย วีมํสิตพฺโพ’’ติฯ

ตํ ปน สยํ สมฺมูฬฺหสฺส ปเรสํ โมหุปฺปาทนมตฺตํฯ น หิ วินยธรานํ อนิจฺฉาย การณํ ทิสฺสติ อฏฺฐกถาย วิรุชฺฌนโต ยุตฺติอภาวโต จฯ ยญฺหิ การณํ วสฺสจฺเฉเทปิ อนาปตฺติํ สาเธติ, ตสฺมิํ สติ วินา วสฺสจฺเฉทํ สตฺตาหกิจฺเจน คนฺตุํ น วฏฺฏตีติ กา นาม ยุตฺติฯ ‘‘ปจฺฉิมิกาย ตตฺถ วสฺสํ อุปคจฺฉามา’’ติ อิทํ เตสํ ภิกฺขูนํ อนุรูปปริวิตกฺกนปอทีปนํ, น ปน วิเสสตฺถปริทีปนํฯ ตถา หิ ทุพฺภิกฺขตาย วสฺสจฺเฉทกรณสพฺภาวโต ปุริมิกาย ตาว วสฺสจฺเฉเทปิ อนาปตฺติฯ ปจฺฉิมิกายํ อนุปคนฺตุกามตาย คมเนปิ นตฺถิ โทโส ปจฺฉิมิกาย วสฺสูปนายิกทิวสสฺส อสมฺปตฺตภาวโตฯ

น กิสฺมิญฺจิ มญฺญนฺตีติ กิสฺมิญฺจิ คุเณ สมฺภาวนวเสน น มญฺญนฺติฯ ปกาเสตฺวาติ ปฏิลทฺธชฺฌานาทิคุณวเสน ปกาเสตฺวาฯ ‘‘ปจฺฉา สีลํ อธิฏฺฐเหยฺยามา’’ติ วุตฺตนเยน กุจฺฉิปฏิชคฺคเน สติ ตถาปวตฺตอิจฺฉาจารสฺส อปริสุทฺธภาวโต อาชีวสุทฺธิยา จ อภาวโต ปุน วายมิตฺวา สํวเร ปติฏฺฐาตพฺพนฺติ อาห ‘‘ปจฺฉา สีลํ อธิฏฺฐเหยฺยามา’’ติฯ

กิํ อิทนฺติ ครหณวเสน วุตฺตํฯ สาลิตณฺฑุเลหิ สมฺปาทิตํ มํเสน อุปสิตฺตํ โอทนํ สาลิมํโสทนํฯ

อติมญฺญิสฺสตีติ อวญฺญาตกรณวเสน อติกฺกมิตฺวา มญฺญิสฺสติ, ลามกํ นิหีนํ กตฺวา มญฺญิสฺสตีติ วุตฺตํ โหติ ฯ เตนาห ‘‘โอญฺญาตํ อวญฺญาตํ กริสฺสตี’’ติฯ เหฏฺฐา กตฺวา นิหีนํ กตฺวา ญาตํ โอญฺญาตํฯ อวญฺญาตนฺติ ตสฺเสว เววจนํฯ สฺวายนฺติ โส อยํ ชนปโทฯ อิมาย ปฏิปตฺติยาติ เวรญฺชายํ ปูริตาย สุทุกฺกราย ปฏิปตฺติยาฯ ตุมฺเห นิสฺสายาติ ตุมฺหากํ อิมํ อปฺปิจฺฉปฏิปทํ นิสฺสายฯ สพฺรหฺมจารีสงฺขาตาติ ฉพฺพคฺคิยาทโย วุตฺตาฯ ตุมฺหากํ อนฺตเร นิสีทิตฺวาติ ตุมฺหากํ มชฺเฌ นิสีทิตฺวา, ตุมฺเหหิ สทฺธิํ นิสีทิตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ โอมานนฺติ อติมานํฯ อติมาโนเยว เหตฺถ นิหีนตาย ‘‘โอมาน’’นฺติ วุตฺโต, น ปน หีเฬตฺวา มญฺญนํฯ ตุมฺเหหิ, อานนฺท, สปฺปุริเสหิ วิชิตํ สาลิมํโสทนํ ปจฺฉิมา ชนตา อติมญฺญิสฺสตีติ เอวเมตฺถ ปาฬิํ โยเชตฺวา อตฺถํ วณฺณยนฺติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยํ ลทฺธํ, เตเนว ตุสฺสิตฺวา สาลิมํโสทนปตฺถนาย ฉินฺนตฺตา จ ตุมฺเหหิ วิชิตํ อภิภูตํ สาลิมํโสทนํ ปจฺฉิมา ชนตา ตตฺถ ปตฺถนํ ฉินฺทิตุํ อสมตฺถตาย อติมญฺญิสฺสตีติฯ

ทุพฺภิกฺขกถา นิฏฺฐิตาฯ

มหาโมคฺคลฺลานสฺส สีหนาทกถา

[17] อายสฺมาติ วา เทวานํปิยาติ วา ภทฺรภวนฺติ วา ปิยสมุทาจาโร เอโสติ อาห ‘‘อายสฺมาติ ปิยวจนเมต’’นฺติฯ วิญฺญุชาติกา หิ ปรํ ปิเยน สมุทาจรนฺตา ‘‘ภว’’นฺติ วา ‘‘เทวานํปิยา’’ติ วา ‘‘อายสฺมา’’ติ วา สมุทาจรนฺติ, ตสฺมา สมฺมุขา สมฺโพธนวเสน อาวุโสติ, ติโรกฺขํ อายสฺมาติ อยมฺปิ สมุทาจาโรฯ ตยิทํ ปิยวจนํ ครุคารวสปฺปติสฺสวเสน วุจฺจตีติ อาห ‘‘ครุคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมต’’นฺติฯ คุณมหตฺตตาย มหาโมคฺคลฺลาโน, น จูฬโมคฺคลฺลานสฺส อตฺถิตายาติ อาห ‘‘มหา จ โส คุณมหนฺตตายา’’ติฯ ปปฺปฏโกชนฺติ ปถวีสนฺธารกํ อุทกํ อาหจฺจ ฐิเต มหาปถวิยา เหฏฺฐิมตเล สมุฏฺฐิตํ อุทโกเฆน อชฺโฌตฺถเฏ ภูมิปฺปเทเส สญฺชาตกทฺทมปฏลสทิสํ อติมธุรปถวีมณฺฑํฯ น เม ตํ อสฺส ปติรูปนฺติ ตํ อนาปุจฺฉา กรณํ น เม อนุจฺฉวิกํ ภเวยฺยาติ อตฺโถฯ อนาปุจฺฉา กโรนฺเตน จ ยถา ภควา อิจฺฉิติจฺฉิตํ กิญฺจิ อนาปุจฺฉา กโรติ, เอวมหมฺปีติ ภควตา สมานํ กตฺวา อตฺตานํ มาเนน กตํ วิย ภวิสฺสตีติ อาห ‘‘ยุคคฺคาโห วิย ภควตา สทฺธิํ กโต ภเวยฺยา’’ติฯ ปเรน หิ สทฺธิํ อตฺตานํ ยุคํ ยุคฬํ สมานํ กตฺวา คาโห, ตสฺส มม วา โก วิเสโสติ คหณํ ยุคคฺคาโหฯ

สมฺปนฺนนฺติ สมฺปตฺติยุตฺตํฯ สา ปเนตฺถ รสสมฺปตฺติ อธิปฺเปตา สามญฺญโชตนาย วิเสเส อวฏฺฐานโตฯ เตนาห ‘‘สมฺปนฺนนฺติ มธุรํ สาทุรสนฺติ อตฺโถ’’ติฯ ติวิธญฺหิ สมฺปนฺนํ ปริปุณฺณสมงฺคีมธุรวเสนฯ ตตฺถ –

‘‘สมฺปนฺนํ สาลิเกทารํ, สุวา ภุญฺชนฺติ โกสิย;

ปฏิเวเทมิ เต พฺรหฺเม, น เน วาเรตุมุสฺสเห’’ติฯ (ชา. 1.14.1) –

อิทํ ปริปุณฺณสมฺปนฺนํ นามฯ ปริปุณฺณมฺปิ หิ สมนฺตโต ปนฺนํ ปตฺตนฺติ สมฺปนฺนนฺติ วุจฺจติฯ ‘‘อิมินา ปาติโมกฺขสํวเรน อุเปโต โหติ สมุเปโต อุปคโต สมุปคโต สมฺปนฺโน สมนฺนาคโต’’ติ (วิภ. 511) อิทํ สมงฺคีสมฺปนฺนํ นามฯ สมงฺคีปิ หิ สมฺมเทว ปนฺโน คโต อุปคโตติ สมฺปนฺโนติ วุจฺจติฯ ‘‘ตตฺรสฺส รุกฺโข สมฺปนฺนผโล จ อุปปนฺนผโล จา’’ติ (ม. นิ. 2.48) อิทํ มธุรสมฺปนฺนํ นามฯ ตตฺถ มธุรสมฺปนฺนํ อิธาธิปฺเปตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อุปปนฺนผโลติ พหุผโลฯ อสฺสาติ ปถวิยา เหฏฺฐิมตลสฺสฯ โอปมฺมนิทสฺสนตฺถนฺติ อุปมาย นิทสฺสนตฺถํฯ อนีฬกนฺติ นิทฺโทสํฯ นิทฺโทสตา เจตฺถ มกฺขิกาทิรหิตตายาติ อาห ‘‘นิมฺมกฺขิก’’นฺติอาทิฯ นตฺถิ เอตฺถ มกฺขิกาติ นิมฺมกฺขิกํฯ มกฺขิกาสทฺเทน เจตฺถ มกฺขิกณฺฑกมฺปิ สามญฺญโต คหิตนฺติ วทนฺติฯ เตเนว ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํ ‘‘นิมฺมกฺขิกนฺติ อิมสฺเสวตฺถํ ปกาเสตุํ นิมฺมกฺขิกณฺฑกนฺติ วุตฺตํ, มกฺขิกาหิ ตาสํ อณฺฑเกหิ จ วิรหิตนฺติ อตฺโถ’’ติฯ อยํ ปเนตฺถ อมฺหากํ ขนฺติ ‘‘มกฺขิกานํ อณฺฑานิ มกฺขิกณฺฑานิ, นตฺถิ เอตฺถ มกฺขิกณฺฑานีติ นิมฺมกฺขิกณฺฑนฺติฯ อิมินา มกฺขิกานํ อณฺเฑหิ รหิตตา วุตฺตา, ‘นิมฺมกฺขิก’นฺติ อิมินา ปน มกฺขิกานํเยว อภาโว วุตฺโต’’ติฯ เอตํ กิร มธูติ ขุทฺทกมกฺขิกาหิ กตมธุฯ สพฺพมธูหีติ มหามกฺขิกภมรมกฺขิกาทิกเตหิฯ อคฺคนฺติ อุตฺตมํฯ เสฏฺฐนฺติ ปสตฺถตมํฯ สุรสนฺติ โสภนรสํฯ โอชวนฺตนฺติ อจฺจนฺตโมชสมฺปนฺนํฯ

อายาจนวจนเมตนฺติ อิมินา สมฺปฏิจฺฉนสมฺปหํสนาทิอตฺถํ นิวตฺเตติฯ เอกํ หตฺถนฺติ เอกํ ปาณิตลํฯ ‘‘อภินิมฺมินิสฺสามี’’ติ วุตฺตมตฺถํ ปกาเสตุํ ‘‘ปถวีสทิสํ กริสฺสามี’’ติ วุตฺตํฯ